مجموعه کتاب یادداشت های استاد مطهری، توسط انتشارات صدرا برای اولین بار در سال ۷۸ به زیور طبع آراسته شده است. این مجموعه به جمع آوری یادداشت های شهید مطهری در دو سری الفبایی و موضوعی پرداخته است. این مطالب که برای اهل تحقیق و پژوهش و مطالعه بسیار ارزشمند و سودمند است گردآوری یادداشتهای استادِ شهید است که بعضی یادداشت برداری از مقاله یا کتاب مورد مطالعه استاد است و بعضی پاسخ به سوال و یا درج نکته ای است که احیانا استاد حین مطالعه به آن دست می یافتند و بعضی طرح سوال و مسئله ای است که استاد نیاز به پرورش و پردازش بیشتر آن را لازم می دانسته اند. بعضی از این یادداشت ها در سخنرانی های ایراد شده توسط استاد و یا مقاله ها و کتاب های تالیفی ایشان مورد استفاده قرار گرفته است ولی نکات ناب و جدیدی نیز به چشم می خورد که تازگی بسیاری دارد.
جلد پنجم از این مجموعه ی ارزشمند، به حروف ز و س اختصاص یافته است. برخی از موضوعات این مجلد از این قرار است: مقتضیات زمان، زن در اسلام، حقوق زن، فلسفه زهد، سوال در مسائل و موضوعات دینی، سخن و قلم، عوامل سعادت بشر،اخلاق و آداب سفر و سیاست. آن چه در این کتاب مورد توجه ماست و ما را به معرفی این کتاب ارزشمند، ترغیب کرده است این است که حدود ۳۴۰ صفحه از ۵۰۰ صفحه این کتاب به بحث حقوق زن و یادداشت هایی پیرامون مسائل زنان پرداخته است.
شهید مطهری زمانی به بحث درباره حقوق زنان پرداخت که کسی به رفع مسائل پیش آمده از طرف فرهنگ غرب و یا تعصب و جمودیت فکری، به طور جدی نمی پرداخت. عده ای به نام تمدن، حقوق وضع شده موجود برای مردان را ، به زنان هم تسری می دادند گویی که زنان تنها سقف آرزوهایشان، شبه مردان شدن است و عده ای هم عقیده داشتند ، حداقل آزادی برای زنان ، بهترین وضع و خدمت به اوست! استاد مطهری که به فرموده حضرت امام، پشتوانه ای محکم برای حوزه های دینی و علمی و خدمتگزاری سودمند برای ملت و کشور بود، با استفاده از متون اسلامی و زبانی روان و پویا و خلاق به رفع مسائل پیش آمده، برآمد.
برای آشنایی با موضوع یادداشت های این کتاب می توان اشاره کرد به موضوعاتی از قبیل : زنان آمریکایی، ولایت پدر، حقوق زن در اسلام، انواع ازدواج ها، اخلاق جنسی، تاریخ زن و حقوق او در دنیای قدیم، حقوق زن در اروپا، فلسفه مهر، نفقه، زن در قرآن، زن در نهج البلاغه، زن و سیاست، زن و قضاوت، زن و شهادت، تعدد زوجات و شروط و قیود آن و علل آن، طلاق و اقسام آن و مسائل مربوط به آن.
برای آشنایی با یادداشت های مطرح شده در کتاب و روش استاد در یادداشت برداری و ترغیب خوانندگان عزیز به مطالعه این کتاب ارزشمند به ذکر چند یادداشت می پردازیم:
به عنوان مثال برای بخش ارجاع به کتاب یا مقالات مختلف می توان به یادداشتی در صفحه ۱۹۵ کتاب اشاره کرد با موضوع حق مرد بر زن و حق زن بر مرد ، ذیل این موضوع آمده است: کافی جلد ۵ صفحه ۵۰۶ – فقیه جلد ۳ ، صفحات ۲۷۶-۲۷۸ و یا استاد در یادداشتی با عنوان زن، خانواده، مارکسیسم که در صفحه ۸۰ کتاب آمده است، آورده اند: رجوع شود به کتاب مارکس و مارکسیسم تالیف آندره پی یتر، ترجمه شجاع الدین ضیاییان، صفحات۹۹-۱۰۵، و ضمیمه۱۳ همان کتاب، صفحات ۲۷۹-۲۸۲، ایضا صفحات ۱۷۴-۱۷۹ و ضمیمه ۲۲ همان کتاب، صفحات ۳۱۵ و۳۱۶ .
از این دست یادداشت های ارجاعی در کتاب بسیار دیده می شود وشاید این مساله ی تجربه شده، که تکیه بر حافظه در امر مطالعه و تحقیق برای محقق کافی نیست، با این دو مثال از روش استاد روشن شده باشد!
از بعضی یادداشت ها چنین بر می آید که استاد بعد از مطالعه، تفکر و تحقیقی به نتیجه ای رسیده اند و دست به یادداشتی برده اند که حاوی جواب بسیاری از سوال های رایج در زمینه حقوق زنان است و ناشر، کتاب را به گونه ای آراسته است که این یادداشت ها را با عنوان های حاشیه ای ، جهت دار کرده است و مشخص کرده است که یادداشت مزبور چه نکاتی را مد نظر دارد به عنوان مثال می توان به یادداشتی با عنوان ماهیت زندگی خانوادگی اشاره کرد، استاد در این یادداشت آورده اند که زندگی خانوادگی وحدت است نه شرکت چرا که در شرکتی ساده، دو نفر سرمایه های خود را که مانند یکدیگر است به میان می گذارند و هر دو در مجموع شریک می شوند و این یکسانی سرمایه برای دو شریک ، حقوق مشابه را سبب می شود و هیچ کدام در مساله ای بر دیگیری برتری نخواهد داشت ولی زندگی خانوادگی به خاطر وجود دو جنس متفاوت و سرمایه های متفاوت، به شرکت شباهتی نخواهد داشت بلکه وحدت است که اساس آن مافوق عدالت است اساس آن وحدت عاطفی و فداکاری برای یکدیگر است.
در بعضی یادداشت ها سوال هایی توسط استاد مطرح شده است که از طرح آن ها این چنین بر می آید که استاد دغدغه های اجتماع و سوال هایی که باید به آن ها پاسخ داده شود را تشخیص می داده و ثبت می کرده اند تا در وقتی دیگر به پاسخ و شرح آن برآیند. یکی از این یادداشت ها که بسیار جالب توجه است با عنوان مسائل مربوط به زنان که قابل بحث است، در صفحه ۲۰۴ کتاب مطرح شده است و در آن پرسش ها و مسائلی تیتروار آمده است که به چند تیتر جالب توجه آن اشاره می کنیم:
– آیا اسلام به حقوق شخصی و یا اجتماعی زن افزود یا کم کرد یا هیچ کدام؟
– طبیعت زن و مرد از لحاظ علمی
– چرا مرد مدیر خانه است نه زن؟ حدود اطاعت زن از مرد و حدود اختیارات مرد چیست؟
– غیرت و ناموس پرستی آیا هم در زن است و هم در مرد یا فقط در مرد است و در زن حسادت است؟ فرق غیرت و حسادت
شاید این سوال پیش بیاید که نشر این مباحث که سوالی است بدون پاسخ، چه فایده ای می تواند داشته باشد، به نظر می رسد یکی از فواید نشر این مطالب چنین باشدکه از نگاه یکی از بزرگترین متفکرین اسلامی قرن معاصر، تمام مسائل اجتماعی اسلامی قابل بحث است و اگر سوالی پیش آید مطمئنا پاسخی هم در پی دارد و ایقان به این مطلب که قواعد و حقوق اجتماعی اسلامی قابل اثبات و دفاع است را در بر دارد.
یکی از نکات مورد توجه در این یادداشت ها برخورد استاد با بعضی روایات است که به نظر ایشان درست نمی آمده است، پرسش و پاسخ های استاد درباره روایت و یا مساله ای و طرح اشکال های منطقی و استفاده از عقل تربیت شده دینی در برخورد با متون، درس بزرگی است که می توان از استاد فرا گرفت.
امید است علاقه مندان با مراجعه به این کتاب ارزشمند، از مطالعات استاد شهید بهره مند گردند.