[ms 0]
جایی خواندم نوشتن از مسائل مذهبی در جامعه کنونی ما کاری است بس سخت و شاید هم صعب و دشوار؛ چرا که دیدگاه مردم ما همیشه یا سیاه مطلق است یا سفید مطلق! اما با خودم می‌اندیشم شاید این ماییم که به نوعی این سیاهی و یا سفیدی مطلق را به وجود می‌آوریم.
وقتی نگاه‌مان به مسائل دینی، نگاهی جامع و کامل نباشد و به نوعی حب و بغض‌های شخصی هم در آن دخیل شده باشند، این سیاه و سفید مطلق بودن آشکار و یا پنهان شکل می‌گیرد. هیئت‌ها یا همان جلسات زنانه که در این سالها، رواج بیشتری یافته است، از جمله همین مسائل است که وقتی بخواهیم نگاهش کنیم، باید از ورای ذره‌بینی نگاه کنیم که همه زوایایش را به خوبی برایمان به تصویر کشد.
دیدن یک سویه این نوع مجالس، نه تنها کمکی به بهتر یافتن آسیبهای آن نمی‌کند؛ بلکه ممکن است این شائبه را هم در اذهان ایجاد کند که اصلا این نوع مجالس، خرافه‌ای بیش نیست و در نتیجه کلیت این گونه هیئت‌ها زیر سؤال برود.
این‌گونه جلسات با وجود کم جمعیت و محلی بودن، پایگاه خوبی برای ترویج فرهنگ اسلامی هستند و از این پتانسیل برخوردارند که علاوه بر پرداختن به مسائل دینی و مذهبی، کارکردهای مثبت دیگری مانند تقویت بنیان‌خانواده، کمک به بانوان در زمینۀ پرورش مذهبی کودکان نسل فردا، آموزش درست قرآن و تفسیر آن، خواندن احادیث و سایر موضوعات فرهنگی و اخلاقی دیگر داشته باشند که همگی این موارد، روشن‌کننده راه زندگی هستند؛ به عبارتی دیگر این جلسات می‌توانند پایگاه بزرگی برای تبلیغ اسلام و بالا بردن فرهنگ مذهبی زنان باشند.
جلسات محلی با مخاطبان محدود و امکان ارتباط نزدیک و چهره به چهره، البته اگر سرشاخه‌ها با منبعی غنی در ارتباط باشند و از آن طریق سیراب شوند، یکی از بهترین راه‌‌های ترویج گفتگو‌های ضروری در حوزه مسائل دینی، فرهنگی و اجتماعی است که کارکردهای فراوان دیگری نیز دارد.
مجالس مذهبی مخصوص زنان را می توان یکی از بارزترین نهادهای سنتی دانست که خود را در بستر شرایط کنونی جامعه باز تولید کرده است. رونق این جلسات، تأثیرگذاری آن بر زنان و به تبع آن خانوادهها و نیز تأثیرپذیری فضای این جلسات از معضلات و مشکلات جامعه، بیانگر اهمیت این نهاد و ضرورت توجه به ثمرات و آسیبهای آن است.
نیم‌نگاهی به این گونه جلسات بیانگر آن است که بیشتر شرکت کنندگان، زنان خانه‌‌داری هستند که به علل و عوامل مختلفی در آن شرکت جسته‌اند؛ عوامل و عللی همچون آموختن علوم دینی، شرکت در جمعی معنوی، نیاز به حضور اجتماعی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، رهایی از خستگی ناشی از کارهای یکنواخت خانه و یافتن احساس رضایت از مفید بودن، گسترش روابط با زنان همفکر و گفتگو و همدلی درباره مسائل زندگی یا جریانات اجتماعی.
این‌گونه جلسات می‌توانند دارای کارکردهایی همچون پر کردن اوقات فراغت زنان، به خصوص زنان خانه دار، همبستگی میان زنان و افزایش ارتباطات آنان، تعاملات اجتماعی مثبت در فعالیت‌‌های خیریه مانند تهیه جهزیه، آزاد کردن زندانی یا کمک به فقرا و انتقال فرهنگ دینی را نیز باشند.
[ms 1]
چندگونگی جلسات زنانه
این جلسات اگر چه یک نام بیشتر ندارند ـ جلسات زنانه ـ اما با توجه به برنامههای دورنی آن می‌تواند به چند دسته تقسیم شود. برخی با محوریت سخنرانی، به قرائت دعا و یا قرآن می‌پردازند و برخی دیگر با محوریت مولودی و یا روضه، ضمن ارائه سخنرانی، مداح به ذکر مصیبت و یا شادی. دسته دیگر اما جلسات ساختار شکنانه‌ای است که آموزش روان‌‌شناسی و یا حتی یوگا را محور کار خود قرار می‌‌دهند.
جلساتی که با محوریت سخنرانی و یا با محوریت مولودی و یا روضه بر پا می‌شود، اگر به درستی هدایت شوند، با ظرفیت بالقوه‌ای که دارند می‌توانند نقش عمده‌ای در پیشبرد جامعه به سوی اهداف متعالی‌اش داشته باشند؛ همچنان که نگاهی به نحوه عملکرد هیأت‌های زنانه در زمان انقلاب، به‌ویژه در دوران دفاع مقدس نشان می‌دهد که این هیأت‌ها از مهم‌ترین عوامل پیشبرد انقلاب و ترغیب نیروهای مردمی و تدارکات پشت جبهه و نیز اعزام رزمندگان به جبهه‌های دفاع مقدس بوده‌اند.
بنابراین مجالس زنانه ـ بدون هیچ هزینه و زحمتی که بخواهد بر دوش ارگان‌های دولتی باشد ـ می‌توانند اهداف متعالی را تعقیب کرده و به ثمر برساند، ولی باید توجه داشت که برای تحقق چنین آرمانی، لازم است ظرفیت چنین تشکل‌هایی را به درستی شناخت و در جهت اهداف متعالی از آن بهره برد.
با توجه به ظرفیت بالای زنان در اثرگذاری بر تحولات فکری ـ تربیتی و فرهنگی در خانواده و خارج از خانواده، این جلسات علاوه بر کارکردهای سنتی، می‌توانند تغییراتی را که در نگرش نسل جدید متأثر از جریان فرهنگی و تبلیغی فمینیسم ایجاد شده است، مورد بررسی قرار دهند و حتی به نقد بن مایه‌‌ها و رهیافت‌‌های فمینیستی نیز بپردازند.
زنان به دلایلی از جمله علاقه به مسائل مذهبی و عرفانی و داشتن فرصت بیشتر، حضور پررنگ‌‌تری در جلسات مذهبی دارند و تعداد جلسات تبلیغی زنانه نیز بیشتر شده است؛ همچنان که حضور آنان در جلسات مذهبی مشترک نیز بیشتر است. پیوندهای همسایگی، درون محله‌‌ای، صله رحم،عیادت، برنامههای زیارتی و تفریحی و قرض‌‌الحسنه‌‌های خانگی رغبت برخی افراد را که زمینه‌‌های مذهبی کمتری دارند، به این گونه جلسات را نیز بیشتر کرده است.
[ms 2]
شناسایی نیازها و آسیب‌ها
طبیعی است که برای ایجاد چنین جهشی در جلسات زنانه ـ که دارای نیروی بالقوه‌ای برای تسریع حرکت جامعه به سوی اهداف متعالی است ـ مستلزم حضور پررنگ‌تر و فعال‌تر زنان تحصیل کرده حوزوی و نیز زنان متبحر و متخصص در حوزه هایی مانند روان‌‌شناسی و مشاوره ـ با رویکرد دینی ـ در این مقطع است که ضمن شناخت مخاطب اعم از جوان و میانسال و نیازهای آنان، بتوانند با آنان به خوبی ارتباط برقرار کرده و از هر گونه انحراف نیز پیشگیری و یا با آن مبارزه کنند؛ چنانچه در بعضی از این جلسات نیز چنین روندی در حال طی شدن است.
هر چند این جلسات، آسیب‌ها و معضلاتی نیز دارد که کم و بیش گریبان جامعه را گرفته و گاه به بروز مشکلی جدی نیز در خانوادهها منجر می‌شود، اما با برنامه‌ریزی و ساماندهی کردن این گونه جلسات می‌توان از آن‌ها به نحو احسن بهره‌برداری کرد.
از این‌رو باید با شناخت دقیق آسیب‌هایی همچون کم سوادی، ارائه محتوای غلط و تحریف شده، خرافات و ضعف‌‌های شخصیتی و اخلاقی برخی از زنان مبلغ که به عنوان «خانم جلسه‌ای» شناخته می‌شوند، ورود غلط و اشتباه آنان در احکام شرعی و بیان اشتباه این احکام همچون نماز خواندن با لاک ناخن، جواز شنیدن صدای زن مداح توسط مردان نامحرم، حرام بودن مجلسی که در آن کف زده می‌شود، وارد کردن خرافات به زندگی مردم همچون خریدن ۲۰ تسبیح و پخش کردن آن میان دیگران برای حاجت روا شدن و یا قرائت فلان تعداد نماز همراه فلان دعا و دوازده هزار از فلان ذکر، کنار قبر فلانی برای گرفتن حاجات، مریدپروری و …، به شناسایی نیازها و ضرورت‌های آن پرداخت و با توجه به نقش‌آفرینی های این جلسات در زمینه خانواده و سپس اجتماع، به تعلیم و تربیت زنان مبلّغی که بتوانند از این رهگذر هم‌جنسان خود را با مسائل دینی و احکام شرعی خوب به خوبی آشنا کرده و پاسخگوی آنان در این زمینه باشند و نیز حتی مشکلات شغلی و یا خانوادگی آنان را حل و فصل نمایند، همت گماشت؛ زیرا اتخاذ چنین روش‌هایی می‌تواند گام مهمی در بالفعل کردن این استعداد بالقوه باشد.
[ms 3]
البته از این نکته نیز نباید غافل شد که زنان شرکت کننده در این نوع مجالس نیز باید دقت داشته باشند که هر حرفی را نپذیرند و در برابر سخنرانان سراپا گوش نباشند.
مستمع خوب، کسی است که وقتی در مجلسی حضور می‌‌یابد و پای منبری می‌‌نشیند، با تمام فهم و درایت به سخنرانی گوش فرا دهد؛ زیرا تنها در چنین شرایطی است که هم مستمع از حضور در مجلس نهایت استفاده را خواهد برد و هم گوینده حواسش جمع خواهد بود که مستند صحبت کند.
ضمن اینکه بانیان برگزاری چنین مجالسی نیز باید در برابر مخاطبان خود احساس مسئولیت کنند و در خصوص کسانی که آن‌ها را به عنوان سخنران به جلسات مذهبی خود دعوت می‌‌کنند، نهایت دقت را به خرج دهند.
این نیروی هدایت کننده را به خوبی بشناسیم، مبادا که دختر جوان از جلسات سفره یا روضه برپا شده در خانه اقوام نزدیکش بیزار باشد، تنها به این دلیل که همه دغدغه بانی مجلس این است که چه کسی را دعوت کند و سفره‌اش را چگونه بچیند تا آبرویش حفظ شود!
مبادا که از حضور در این مجالس کراهت داشته باشد؛ زیرا خانم‌‌ها به محض ورود چادر و روسری را در می‌‌آورند و مثل میهمانی‌‌های زنانه، لباس‌‌های گران‌‌قیمت می‌‌پوشند و موها و صورت را آرایش می‌‌کنند و او وصله ناهمرنگ به نظر می‌‌رسد.
مبادا که … .
عکس: سپیده رضایی پیام