«زن در حصار چادر»؛ این گزاره مدت‌هاست توسط بوقچی‌های خوش رنگ و لعاب غرب در گوش دختران شرقی خوانده می‌شود که چه نشسته‌اید ما مسیر پیشرفت را با سرعت نور درنوردیدیم و در این میان چند تکه پارچه را به کناری انداختیم و اکنون آزاد و رها هستیم از هر قید و بند؛ حتی از یک بند لباس!
در این میان، مردان شرقی هم که در غم حسادت رهایی مردان غربی از بند لباس زنان غربی هستند، یک شبه سینه‌چاک بند بند بدن دختران شرقی شده‌اند و فریاد وا اسفای آزادی زن و رعایت حقوق دختران سر می‌دهند که خدای نکرده اندکی از رقبای غربی خود در نظربازی عقب بمانند که واقعا غیر قابل تحمل است. دختر شرقی هم باید رژیم بگیرد و خودش را در دامن هزار وسیله منحوس سولاریوم‌مانند زندانی کند تا بلکه یک شب بتواند کام مردان شرقی را نیز به طبع خوش‌کامیشان مزین سازد و این است نهایت مدرنیزاسیون و آزادی حقوق زنان!
کارتونیست و انیماتوری که از سال هفتاد و چهار، همکاری حرفه‌ای خودش را با مطبوعات و نشریه طنز و کاریکاتور آغاز کرده است و همچنین مشارکت‌هایی در تولید سریال‌های انیمیشن برای صدا و سیما در سمت‌های انیماتور و کارگردان و نویسنده دارد. وحید نیک‌گو صاحب وبلاگ هفت است که از سال هشتاد و دو مطالب و کارتون‌هایش را در آن منتشر می‌کند؛ اقدامی که در آخرین مرحله به چادرنمایی رسیده و واکنش‌های گستردهای را در میان بلاگرهای معروف وبلاگستان به دنبال داشته است.
طرح زن از وحید نیک‌گو این بار موضوع گفتگوی ما شده است.
شاید روحیه‌ی هنری‌شان سبب می‌شد به خلاصه‌ی جواب بسنده کنند…، درهرحال می‌دانم برای یک هنرمند سخت است جزییات طرحش را بازگو کند و موشکافی شود اما ازینکه این گفتگو را پذیرفتند، ازشان سپاسگزارم!
لطفا درباره این طرح توضیح بدهید که آیا قرار است سریالی از طرح‌های مرتبط با حجاب را منتشر کنید یا همین یکی بود؟
این اولین کارم نبوده و همینطور آخری هم نخواهد بود. در کارهای گذشته‌ام می‌توانم به «یک مقدار زن در سینمای ایران»، «دیدن کجای زن عیب ندارد»، «استفاده ابزاری»، «زن و مرد» و چندین کار دیگرم که همه آنها به شرایطی که جامعه ما به زن تحمیل کرده انتقاد دارد اشاره کنم.
آقای نیک‌گو! منظورم این بود که این طرح همین یک فریم بود یا فریم‌های تکمیل‌کننده هم دارد؟
این سوژه همین تک فریم را دارد و تنها به بیان مشکل پرداخته است. برای مبارزه با این مشکل روش‌های مختلفی وجود دارد که به فرد باز می‌گردد. من این کار را با نظر دفاع از هویت زن مسلمان کار کردم؛ هویت فردی‌اش. به نظر من، هم یک خانواده مذهبی می‌تواند محدودکننده باشد، هم یک جامعهٔ غربی. همینطور آدم‌های ضدحجاب هم می‌توانند مانع باشند. تعداد زیادی از دوستان هم همین برداشت را داشتند. این کارتون را برای روز زن کشیدم. برای زنانی که خانواده و جامعه، با برداشت‌های مذهبی و یا ضدمذهبی، مانع حرکتشان شده است.
پس انتقاد شما در این طرح، واقعا دست و پا گیر بودن چادر بوده؟ یعنی فکر می‌کنید دختران ما با چادر مشکل دارند یا به اجبار سر می‌کنند؟
برای نمایش زن ایرانی نشانه‌های مشخصی هست که من تنها از آن نشانه‌ها استفاده کردم. چادر یک نشانه است و معرف تصویری بخشی از این جامعه، نه خود سوژه و موضوع.
چرا فقط به ارائهٔ همین یک طرح بدون توضیح بسنده کردید؟ احتمال نمی‌دادید شبهاتی دربارهٔ آن به وجود بیاید؟
همیشه کارتون‌هایم مخالف یا موافقینی داشته که برداشت خودشان را داشته‌اند که با نظر من متفاوت بوده. برای این نوع کارها هیچ توضیحی لازم نیست و مخاطب برای درکش باید زحمت بکشد یا بیشتر توجه کند. قرار نیست اولین فکری که از دیدن یک تصویر به ذهنمان رسید همان پیام تصویر باشد و نباید به خاطر تنبل بودنمان در فکر کردن و بررسی یک اثر، انتظار داشته باشیم چند خط توضیح هم در کنار یک کار وجود داشته باشد.
معمولا کارتون‌هایی که شرح یا دیالوگ دارد، یک سطح مخاطب، و کارتون‌هایی که بدون شرح است و فرصتی برای فکر کردن فراهم می‌کند نوع دیگری از مخاطب را از نظر فهم و درک می‌طلبد. کشف معنی درست، از میان معانی مختلف از یک کارتون بدون شرح، به زیبایی آن می‌افزاید. اضافه کردن شرح ارزش اثر را از بین می‌برد.
خب وقتی شما یک داستان را گزینشی نقل کنید باعث سوءتفاهم یا برداشت اشتباه نمی‌شود!
این کار یک کار کامل است و هر کسی می‌تواند هر برداشتی که دوست داشته باشد از آن داشته باشد. من نگران نوع برداشت مخاطبم نیستم. این مخاطب می‌تواند دچار سوءتفاهم شود یا از این موضوع بهره‌ای ببرد. باید بگویم بیشتر مخاطبان وبلاگم برداشت درستی از این موضوع داشتند ولی بخشی از دوستانی که همیشه زود قضاوت می‌کنند از موافقان و مخالفان حجاب، برداشت‌های خودشان را داشتند. دلیلی هم وجود ندارد که تمام آثار هنری برای تمام قشرها قابل درک و فهم باشد.
نقدهایی که به این طرح شده را خواندید یا شنیدید؟ عکس‌العمل نه‌تنها دختران نویسنده و بلاگر، بلکه مخالفت بسیاری از آقایان درباره این طرح را هم دیدید؟
چند نقد را دیدم و آنهایی که دیدم تنها اشاره داشتند که این کار برای مخالفت و تخریب حجاب بوده. نبوده یا ندیدم نظر و نقدی را که با بیان پیام اثر همراه بوده باشد. معمولا بر اساس نشانه‌های به کار رفته در کارتون، زاویه دید، ترکیب‌بندی و حتی توجه به خلاصه کردن خطوط و نوع رنگ‌آمیزی، می‌گویند خالق این اثر می‌خواسته چنین پیامی را انتقال دهد. (این روش درک کارتون‌های بدون شرح است). بعد درباره آن نقد می‌نویسند، یا اشکال می‌گیرند. این موضوع در ادبیات و شعر و سینما هم وجود دارد.
شما اگر الان وحید نیک‌گو نباشید، با دیدن این کاریکاتور چه برداشتی خواهید داشت؟
وقتی یک کار دارای پیچیدگی است و معانی گستردهای می‌توان از آن به دست آورد، خالق اثر با توضیح دادن، ارزش‌های اثر را از بین می‌برد. این کار وقتی ارزش دارد که سطح درک وشعور مخاطبش را به چالش بکشد. با این حساب بهتر است که برداشتم را از این کارتون نگویم.
خب اصولا نظر شخصی‌تان درباره پوشش یا حجاب و به خصوص چادر در جامعه اسلامی‌مان چیست؟
بدون شک حجاب داشتن برای خانم‌ها کار راحتی نیست. همینطور میخ‌های زیاد و تاریخی‌ای بر دامن چادر و حجابشان کوبیده شده و آنهایی که با ایمان و باورشان بر این سختی‌ها پیروز می‌شوند یا کنار می‌آیند، بسیار قابل احترامند و در باورشان به پاداشش خواهند رسید. اما وقتی صحبت اجبار در میان باشد موضوع تغییر می‌کند و جای بحث دارد!
فکر نمی کنید باید بین حجاب و چادر تفاوت قایل بشویم؟
برای داشتن حجاب، چادر تنها به عنوان یک نوع پوشش مشخص که بیشتر ایرانی است در این سؤال و پاسخ مطرح شده که مطمئنا بینشان تفاوت وجود دارد.
فکر می‌کنم مشکل بیننده‌های طرح شما، همان میخ‌هاست؛ منظورتان از میخ‌های تاریخی چیست؟
همانطور که پیش‌تر گفتم، همه مخاطبانم همچین برداشتی نداشتند. همچنین همانطور که در پاسخ سؤالات قبل گفتم این میخ‌ها اشاره به نیروهایی دارد که مانع از حرکت و پویایی زن می‌شود و می‌خواهد او را ثابت و بدون حرکت نگه دارد. من به دختری فکر می‌کنم که خانواده‌اش با دلایل مذهبی مانع از ادامه تحصیلش می‌شود و حتی در نقطه مقابل و فراتر از این‌ها حکومتی که دختری را به خاطر پوشش اسلامی به دانشگاه راه نمی‌دهد.
شما طرح‌های زیادی کشیدید اما چرا این طرحتان اینقدر بازتاب داشت؛ آن هم به همراه واکنش‌های زیاد؟
با این حرف موافق نیستم چون اگر به تمام عواملی که در تشخیص مطرح شدن یک کار لازم است نگاه کنید، می‌بینید دیگر کارهایم خیلی بیشتر از این کار مطرح شده؛ به خاطر اینکه این کار برای مخاطب خاص خلق شده. اما ممکن هم هست کارهایی که لبه تیغ است جنجال‌برانگیز شود و توجه‌ها را جلب کند.
از برداشت‌ها و تعبیر یا سوءتعبیرها خوشحالید یا ناراحت؟
همیشه این نوع سوءبرداشت‌ها، مخالفت‌ها و موافقت‌ها با کارتون و کاریکاتور همراه بوده و جایی برای خوشحالی و ناراحتی ندارد.
نظرتان درباره برگزاری یک مسابقه طراحی با محتوای چادر و دختران چیست؟ به نظرتان این مسابقه اگر چگونه برگزار شود بازتاب بهتری خواهد داشت؟
به نظر من وقتی این چنین کارهایی نتیجه می‌دهد و مورد استقبال قرار می‌گیرد که همه نظرها را در خود جمع کند. به بیان خوبی‌ها و مشکلات بپردازد، مخالف و موافق باشند و مجالی برای تصمیم‌گیری آزادانه فراهم شود. یعنی حتی طرح‌هایی که نقد منفی روی چادر داشته باشند یا حتی حجاب، مجال شرکت و نمایش داشته باشند. همه نظرات را باید در کنار هم جمع کرد. اگر که فکر می‌کنید سی سال فرهنگ‌سازی و تبلیغات و… در جامعه موفق نبوده.