[ms 0]
برای هر زنی شیرین‌ترین لحظات زندگی‌اش مربوط به دوران بارداری است؛ روزهایی همراه با دلهره و حس شیرین مادری. انگار یک موجود کوچک آرام‌آرام در وجود یک زن رشد می‌کند تا معنای مادری رنگ عشق بگیرد. گرچه سنگینی خسته‌اش می‌کند، روز و شب انتظار می‌کشد تا آوای دل‌نشین او در وجودش بپیچد. حسی زیبا همراه ترس از این‌که فرزندش در چه حال است؛ آیا سالم است؟ آیا تخیلِ در آغوش گرفتن او رنگ واقعیت پیدا می‌کند؟ …؟
نمی‌فهمد کی می‌گذرد و درد زایمان به سراغش می‌آید. بالاخره صدایش تمام بیمارستان را از تولدش با خبر می‌کند و این موجود کوچک پا به دنیا می‌گذارد تا نُه ماه زحمات مادر و رؤیای داشتن او رنگ واقعیت بگیرد. در آن لحظه برای مادر مهم نیست فرزندش دختر است یا پسر؛ فقط مهم این است که سالم باشد. صدای گریه‌های او می‌گوید به‌شدت گرسنه است و کمی ترسیده، و تنها مادر است که می‌تواند او را آرام کند. مادر، خسته از درد زایمان، از شیره‌ی وجودش به او می‌خوراند تا این نوزاد بشود همان کسی که آروزیش را دارد.
مادر، پیچیده‌ترین واژه‌ای که هنوز معنی واضحی از این معجزه‌ی زندگی ارائه نشده. هنوز نمی‌دانیم چرا تمام حیات یک فرزند به‌مانند بندناف، به تعداد نفس‌هایی که او می‌کشد وابسته است. و هیچ سخنی به زیبایی سخن خدا نیست که گفته «جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید»؛ زیرا دستی که گهواره را تکان می‌دهد، جهان را نیز تکان خواهد داد.
[ms 2]
یک روز عصر، پس از ترافیکی که به‌عنوان جزیی از زندگی ما تهرانی‌ها شده، به بیمارستان آرش رسیدیم؛ بیمارستانی که برای بیماری ناباروری ساخته شده و خانوده‌های زیادی توانسته‌اند از آن‌جا دستِ پُر به خانه‌ی خود بازگردند و پس از مدتی صدای گریه‌های کودکان و بچه‌هایی را که همیشه حسرت آن را می‌کشیدند، بشنوند.
بیمارستان آرش، بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی زنان است که در منطقه‌ی شرق تهران واقع شده. این بیمارستان در سال ۱۳۵۲ به نام «هرمز آرش» و پسرش «روئین‌تن آرش»، وقف شیر و خورشیدِ سابق شد و پس از انقلاب، به جمعیت هلال احمر واگذار شد. از سال ۶۴ تاکنون، این بیمارستان به‌عنوان یکی از بیمارستان‌های تابعه‌ی دانشگاه علوم پزشکی تهران مشغول به فعالیت است.
با «ناهید خداکرمی» رییس انجمن علمی مامایی ایران و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات باروری دانشگاه شهید بهشتی به گفتگو نشستیم تا مطالبی درمورد ناباروری و علل آن برای ما بگوید. وی در توضیح معنای ناباروری گفت: زمانی به یک زوج، نابارور گفته می‌شود که بعد از این‌که یک سال بدون داشتن یک روش پیشگیری از بارداری و ارتباط مرتب زناشویی، خانم باردار نشود و وقتی که بعد از یک سال زوج بارور نشدند، می‌توانند برای بررسی علت این امر، در ابتدا به یک مرکز مشاوره و خدمات مامایی مراجعه کرده، سپس به ما مراجعه کنند. مرکز مشاوره و خدمات مامایی بررسی‌های اولیه را انجام می‌دهد و بعد اگر واقعا تعریف ناباروری برای این زوج صدق می‌کرد، آنها را به یک مرکز درمان ناباروری ارجاع می‌دهند.
خداکرمی در ادامه گفت: حدود ۱۰ درصد کل زوج‌ها ممکن است که ناباروری اولیه داشته باشند و کلا دو نوع ناباروری داریم؛ یکی اولیه و دیگری ثانویه. ناباروری اولیه این است که خانم به‌هیچ‌وجه هیچ‌گونه بارداری را، حتی بارداری‌ای که منجر به سقط شده باشد نیز، تجربه نکرده باشد و ثانویه به مواردی گفته می‌شود که حداقل یک بار بارداری اتفاق افتاده و ممکن است که این بارداری منجر به سقط یا تولد نوزاد زنده شده باشد.
معمولا خانم‌هایی که در سنین زیر هجده سال ازدواج می‌کنند، حتی بعد از یک سال هم اگر بارور نشدند نمی‌توان گفت نابارور هستند، چون تکامل دستگاه تناسلی زنان و آمادگی برای بارور شدن برای سن زیر هجده سال ممکن است اتفاق نیفتد، که این نکته را باید زوجین توجه کنند و امری غیرعادی نخواهد بود.
[ms 1]
بعد از این‌که زوجی مراجعه می‌کنند، در مرکز مشاوره و خدمات مامایی از نظر روابط صحیح زناشویی زمان ارتباط زناشویی این‌ها بررسی می‌شود، سلامت اولیه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و شرح کامل از زوجین گرفته می‌شود و در صورتی که نیاز به بررسی بیشتر و یا مداخله جهت باروری لازم باشد، وقتی به مرکز ناباروری مراجعه کردند، هر دو مورد ارزیابی‌های تخصصی قرار می‌گیرند.
خداکرمی گفت: معمولا برای شروع بررسی باید اول دید که خانم از نظر دستگاه تولیدمثل کاملا سالم هست و عادت ماهیانه‌ی مرتبی دارد یا نه. بعد باید بررسی شود که آیا همسر (آقا) دارای اسپرماتوژنز طبیعی است یا نه. برای همین است که در وهله‌ی اول برای آقا اسپرموگرام یا آزمون بررسی اسپرم درخواست می‌شود. برای درمان هر زوج نابارور یک روش خاص لازم است و ما نمی‌توانیم یک الگوی درمانی را برای همه به‌کار ببریم و بسته به این‌که عامل نازایی مردانه باشد یا زنانه و همین‌طور این‌که مشکل در کدام قسمت از دستگاه تولیدمثل وجود دارد، هم بررسی‌های خاصی لازم است و هم روش‌های درمانی خاصی توصیه می‌شود.
خانم دکتر در ادامه افزود: روش‌های درمان ناباروری، خوشبختانه در کشور ما بسیار پیشرفته و موفقیت‌آمیز بوده و هم روش‌های دارویی و هم استفاده از تکنولوژی باروری مرسوم است. زوج‌های نابارور می‌توانند برای گرفتن نتیجه‌ی بهتر، به مراکز ناباروری در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور یا مراکز خصوصی درمان ناباروری مراجعه کنند تا تیم درمانی بسته به علت نازایی، روشی را که مناسب زوج است، برایشان به‌کار ببرد.
خداکرمی در جواب این سؤال که چه عواملی می‌تواند سبب ناباروری در مردان و زنان شود، گفت: علت ناباروری بسیار متنوع است و بعضی وقت‌ها می‌تواند یک عامل اُرگانیک یا آناتومی یا نقش در دستگاه تولیدمثل به‌صورت مادرزادی باشد یا می‌تواند به‌صورت عوامل محیطی مانند عفونت‌ها باشد.
وی افزود: از دیگر علل ناباروری، عفونت‌های دستگاه تولیدمثل است، به‌خصوص در کسانی که رفتارهای پرخطر دارند و در معرض بیماری‌های منتقل‌شونده از راه جنسی قرار داشته باشند که این بیماری‌ها می‌تواند لوله و تخمدان را در زنان دچار آسیب و التهاب نماید و هم‌چنین در مردان سبب التهاب دستگاه تولیدمثل شده و پروسه‌ی باروری را دچار اختلال نماید.
[ms 3]
سیگار، الکل و مواد نیروزا و روابط پرخطر از عوامل ناباروری هستند
برخی عوامل نیز می‌توانند سبب کاهش قابلیت باروری شوند؛ مانند مصرف سیگار، الکل، مواد نیروزا، هم‌چنین قرار گرفتن در معرض سموم و مواد شیمیایی. در مردان مشاغلی که با گرمای زیاد مواجه باشند نیز می‌تواند منجر به کاهش قابلیت باروری شود. چاقی مفرط و لاغری مفرط هردو در مردان و زنان می‌تواند باروری را تحت تأثیر قرار دهد و در زنان چاقی‌های شکمی، پرمویی، و تخمدان‌های پولی‌کیستیک می‌تواند در ناباروری تأثیرگذار باشد.
رئیس انجمن علمی مامایی ایران در پایان خاطرنشان کرد: داشتن زندگی سالم، تحرک کافی، وزن و BMI نُرمال، اجتناب از مصرف مواد دخانی به‌خصوص در مردان و هم‌چنین زنان و اجتناب از رفتارهای پرخطر و روابط خارج از زناشویی و تغذیه‌ی مناسب، می‌تواند از عوامل منجر به ناباروری پیشگیری کند.
***
نسرین، خانم ۴۵ سالهای که با درمان هم نتوانست مادر شود، می‌گفت: درمان‌های زیادی انجام دادم، ولی نشد. به‌خاطر عشقی که به بچه‌ها داشتم، رفتم سراغ معلمی و الان نزدیک به ۲۰ سال است که معلم بچه‌های دبستانی هستم. درست است که خودم مادر نبودم، ولی با بچه‌های کلاسم در سالهای مختلف مانند فرزندانِ نداشته‌ام رفتار کردم و تا آن‌جا که توانستم، در حقشان مادری کردم.
همیشه دوست داشتم فرزندی داشته باشم و وجود یک وروجک شیطان را در درونم حس کنم، اما نشد. دلم می‌خواست از پرورشگاه فرزندی بیاورم، اما از ترس حرف‌های مردم این کار را نکردم. همیشه از این‌که کسی به فرزندم بگوید که من مادرش نیستم می‌ترسیدم. برای همین هنوز هیچ‌کس مرا مادر صدا نکرده است. گلایه‌ای نیست. خواستِ خدا بوده و امیدوارم سایه‌ی همه‌ی مادرها بر سر فرزندانشان باشد.
سحر، مادر ۲۷ ساله‌ی تهرانی که بعد از ۵ سال، تا چند روز دیگر مادر می‌شود، در گفتگویی کوتاه با ما این‌چنین توضیح داد: ۵ سالی بود که به این مرکز آمده بودم و پس از گذراندن دوران درمان، خدا به ما کمک کرد و در خردادماه برای اولین بار صاحب فرزند می‌شوم و طعم مادر بودن را می‌چشم. خیلی سخت بود، ولی فقط نباید امیدمان را به خدا از دست بدهیم. خدا دوستمان داشت و به ما کمک کرد. اصلا نمی‌توانم حسم را بگویم. فقط می‌توانم بگویم خدایا ممنونت هستم و همیشه شاکرم…
بیایید برای همه ی آنهایی که آرزوی مادر شدن را دارند دعا کنیم.خیلی از این زنان در کنار ما زندگی می کنند و به بچه های ما محبت می کنند. از خدا می خواهم هر طور صلاح می داند دلشان را شاد کند.ای کاش روزی برسد که فرهنگ ما به سمتی برود که به زنان با فراغ بال این اجازه را بدهد که برای یک کودک که صرفا از آنها زاده نشده محبت مادرانه کنند واین حس زیبای مادرانه را به زیبایی هر چه تمام تر ارضا کنند.
یه صحبت با نسیرن خانم گزارشتون داشتم. می خواستم بهش بگم که به حرف مردم کاری نداشته باش. چه اشکال داره که این احساس مادری رو نثار یه بچه ای بکنی که از داشتن مادر محرومه؟