زن؛ کالایی با عقل و احساس

[ms 0]

ازدواج و امور مربوط به آن در فرهنگ­‌ها، اقوام و ملل گوناگون، رسوم و قوانین مختلفی دارد. نحوه­‌ی انتخاب همسر، رسم و رسوم برگزاری مراسم، قوانین مربوط به ازدواج و طلاق و… تفاوت­‌هایی دارند که گاه جالب و تعجب­‌برانگیزند. در جامعه­‌ی ایران، قوانین و سنت­‌های مربوط به این امور، همواره بین موافقان و مخالفان مورد بحث بوده و هم اکنون نیز موضوعاتی مانند سن ازدواج، میزان مهریه، قوانین مربوط به طلاق، نحوه­‌ی آشنایی طرفین و مسائلی از این دست، توجه عوام و کارشناسان را به خود جلب کرده است.

از جایگاه این امور در دین مبین اسلام، زیاد بحث شده و در جامعه­‌ی کنونی تمام تلاش این است که از دستورات اسلامی در این قبیل امور استفاده شود. در ادامه، به‌طور مختصر به نحو­ه­‌ی ازدواج، طلاق و قوانین آن، در دوران قبل از ظهور اسلام در ایران، به‌‌ویژه در دوران دو سلسله­‌ی اشکانیان و ساسانیان می­‌پردازیم. باید توجه داشت حمله­‌ی اعراب مسلمان به‌صورت گسترده، در زمان ساسانیان صورت گرفت و منجر به کشته شدن یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی و سقوط سلسله­‌ی ساسانیان شد.

***

در دوره­‌ی اشکانیان، زنان حق دخالت در امور خارج از منزل را نداشتند و عموما شکل زندگی به‌صورت همان اندرونی و بیرونی بود. متأسفانه اطلاعات زیادی از این دوران در دست نیست، ولی از آن‌چه از نوشته­‌های تاریخی برمی­‌آید، در این دوران ازدواج با محارم بلامانع بوده­ است؛ آن‌چنان که در تاریخ نوشته شده­: «فرهاد، پادشاه ساسانی، مادر خود، ته­آموز اورانیا، را به زنی گرفت.» (۱) که گفته می­‌شود ازدواج با محارم از قوانین اوستا بود و فرهاد با این­ کار درصدد به‌دست آوردن حمایت روحانیون بوده است. این ازدواج در آن زمان با واکنش­‌های رعایا مواجه شد.

بعضی معتقدند فرهنگ جامعه در آن زمان چنین رسومی را قابل قبول می­‌دانست، ولی واکنش‌های عوام چنین مقبولیتی را نشان نمی­‌دهد. البته باید توجه داشت زرتشتیان در زمان­‌های دیگر چنین ازدواجی را نیز امری بسیار ناپسند می­‌شمرند.

در مورد قوانین طلاق در این دوره نوشته­‌اند: «مرد در چهار مورد می­‌تواند زن خود را طلاق دهد؛ اول عقیمه بودن زن، دوم پرداختن به جادوگری از سوی زن، سوم فاسد بودن اخلاق او و چهارم اگر عادت ماهیانه­‌ی خود را از شوهر پنهان می­‌کرد.» (۲) در این دوره، مرد حق کشتن زن را داشت!

در دوره­‌ی ساسانیان نیز، زنان دارای شخصیت حقوقی نبودند و از هر لحاظ تحت سرپرستی رییس خانوار بودند. چنین نوشته شده: «در مسائل حقوقی، غالبا دشوار است که تفاوت حقوقی میان یک زن آزاد و یک برده را تشخیص داد.» (۳) در این دوران، زمانی­ که دختر پانزده‌ساله می­‌شد، پدر او موظف بود که برای او شوهری مناسب بیابد. زمانی­ که دختر شوهر می­‌کرد، از سهم ارث محروم می­‌شد. از این­ رو، هنگام ازدواج جهیزیه­‌ی کامل و بزرگی همراه خود می­‌برد. در مورد مهریه نیز مبلغی تعیین می­‌شد که در صورت پیش آمدن طلاق به او داده می‌شد. با وجود نوشته­‌ها درمورد بردگی دختران، آنان می­‌توانستند به میل و خواسته­‌ی خود ازدواج کنند.

در این عصر نیز ازدواج با خواهر یا زن پدری، امری عادی به‌شمار می­‌رفته­ است. به‌ویژه، ازدواج با خواهر برای حفظ پاکی خون، بسیار مورد تأکید بوده. «پرفسور آرتور کریستین» نیز به ازدواج با نزدیکان اشاره می­‌کند و می‌نویسد: «اهتمام در پاکی نسب و خون خانواده، یکی از صفات بارز جامعه­‌ی ایرانی به‌شمار می­‌رفت؛ تا به حدی که ازدواج با محارم را جایز می­‌شمردند.» (۴)

نوع دیگری از ازدواج در میان ساسانیان، ازدواج استقراضی بود؛ به این معنی که شوهر حق داشت یگانه زن خود را، یا یکی از زنانش را، حتی زن ممتاز خود را به فرد دیگری که بدون تقصیر محتاج شده بود، بسپارد. (۵) در چنین امری رضایت زن شرط نبود. جالب این‌جاست که فرزندانی که در این ازدواج متولد می­‌شدند، متعلق به خانواده­‌ی شوهر اول بودند و مانند فرزندان او محسوب می­‌شدند.

از دیگر نکات مورد توجه این است که این عمل، عملی خیرخواهانه و کمک به هم­‌دین به‌شمار می­‌رفته است. شوهر موقت طی قراردادی موظف بود از زن موقت خود نگهداری کامل کند و تمام نیازمندی­‌های او را برطرف سازد. ساسانیان با این عمل، تصور کالا بودن زن را به­‌خوبی نشان داده­‌اند. آن‌ها دقیقا زن را شیئی به‌حساب آورده بودند که می­‌توان او را به‌عنوان کمک، قرض داد!

در عهد ساسانی، اگر پدری برای دختر خود به‌موقع همسر مناسب پیدا نمی‌کرد و او را به خانه­‌ی بخت نمی‌فرستاد، در این صورت دختر می­‌توانست به میل خود رابطه­‌ی آزاد جنسی برقرار کند.

بساط این‌گونه ازدواج­‌ها و قوانین و رسم و رسوم متداول، پس از ورود اسلام به ایران برچیده شد. هرچند، شاهان در دوره­‌های بعد نیز با ساختن حرمسراها برای عیاشی و خوشگذرانی خود و اعمال محدودیت‌های بسیار برای زنان اشراف یا طبقه‌ی متوسط و گرفتن بسیاری از اختیارات او، هم‌چنان به او به چشم کالایی نگاه می­‌کردند؛ منتها به نوعی دیگر.

————————————————–

۱- آزاد، حسن، پشت پرده­‌های حرمسرا، انتشارات انزلی، ص ۸۶؛
۲- همان، ص ۸۵؛
۳- همان، ص ۹۵؛
۴- همان، ص ۹۸؛
۵- همان، ص ۹۹.

۲ دیدگاه در “زن؛ کالایی با عقل و احساس”

دیدگاه‌ها بسته شده است.