این گفتگو قرار نیست در مورد چرایی، چیستی، اخلاقی بودن یا نبودن، درست بودن یا نبودن اقدامات دولت در مورد حجاب و کیفیت و کمیت حجاب بحث کند؛ بلکه مسألهٔ اصلی این گفتگو،«چگونگی نهادینه‌سازی حجاب در بین دختران» است. ما این عنوان را با آقای افروغ، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس هفتم درمیان گذاشتیم. چهره و نام ایشان، برای همه آشناست؛ برای من هم. اما این گفتگو باعث شد تا تصویر جامع‌تر و متفاوت‌تری از او در ذهنم ترسیم شود.
مهربانی این استاد حتی در لابه‌لای کتاب‌های کتابخانهٔ روستایی که در دست تدوین دارند نیز پررنگ است. برای تمام حوصله‌ای که در این گفتگو خرج کردند مجددا سپاسگذاری می‌کنم.
۱. برخی می‌گویند نسل جدید، حجاب را آنچنان که نسل پیش از خود تعریف کرده‌اند، قبول ندارند؛ نظر شما چیست؟
مسئلهٔ حجاب بیش از آنکه حکایت از شکل باشد بیانگر محتواست. شکل می‌تواند جنبهٔ تاریخی داشته باشد و مشمول تغییر و تحول واقع شود؛ مهم این است که محتوا حفظ شود و من فکر می‌کنم این محتوا را به خوبی اسلام تعریف کرده است و به لحاظ فرهنگی هم در تاریخ ما مورد قبول واقع شده. اما اینکه فکر کنیم قالب واحدی برایش تعریف شده و همه ملزم به رعایتش هستند، غلط است. دختران بایستی متوجه باشند که به سمت و سویی بروند که محتوا و مضمونی واحد داشته باشد اما فرم‌ها و قالب‌های متکثر. به هیچ وجه نمی‌شود پذیرفت که قالب حجابی را که یک نسل پذیرفته به نسل بعد هم داده شود. مهم محتوای حجاب است.
حجاب یک جنبهٔ شکلی و محتوایی دارد که باید حفظ شود اما می‌تواند فرم‌ها و نهادهای متکثری داشته باشد. مثلاتبرج وجود نداشته و برجستگی‌ها عیان نباشد اما در این بین فی‌المثل چادر هم باشد. باید موازین لحاظ شود کماکان که در تاریخ و قومیت‌های مختلف ما هم‌اکنون موارد شرعی لحاظ می‌شود در عین اینکه چادری هم نیست. حالا می‌گویند چادر حجاب ملی است. مخالف چادر هم نیستیم. باید تلاش کرد که این چادر ملی هم حفظ شود اما چگونه؟ یادمان باشد همیشه که نسل جدید قدرت انتخاب دارد متناسب با زندگی و حیاتش. به نظر من نسل فعلی در مقابل حجاب ایستادگی نمی‌کند. مقولهٔ بسیار پیچیده‌ای است و ما باید به این پیچیدگی‌ها توجه کنیم و ساده از کنارش نگذریم چرا که با ساده گذشتن است که تبدیل به معضل می‌شود.
فیمنیست های رادیکال مرد شده اند
۲. اما به طور مثال ما شاهد حضور و فعالیت قشری از فمنیست‌‌ها هستیم علیه حجاب.
این بحث جدایی است. طرح حجابی که امروزه در کشور دارد انجام می‌شود ربط به دیانت ما دارد که من می‌گویم بله، حجاب یک امر تاریخی ما بوده. حتی قبل از اسلام هم مسئلهٔ پوشش پذیرفته شده بود. و اینکه یک طایفه‌ای بیایند و مسئله‌ای را مطرح کنند عیبی ندارد، بیایند مطرح کنند اما تا چه حد؟ به نظر من باید با اینها بحث و گفتگو کرد. من فکر می‌کنم فمینیسم مضمون جدی‌ای نیست. چندان مضمون قابل دفاعی ندارد. یک فمینیسم رادیکال وجود دارد که می‌خواهد و تلاش می‌کند پابه‌پای مردان خودش را مطرح کند که خود این قضیه پدیدهٔ مردسالاری را تجلی می‌کند که یک زن به جای اینکه به خود و افکار خودش بها دهد، مرد را الگو قرار داده و می‌خواهند یک زندگی مردانه را دست‌آویز قرار دهند و غیرمستقیم یک ایدهٔ مردانه رافریاد می‌زنند.
اما نوع دوم فمینیست‌ها رویکردی دارند که اتفاقا به رویکرد شهیدمطهری نزدیکتر است. معتقدند خلقت ویژه‌ای داریم که باید طبق خلقتمان مورد اهمیت قرار بگیریم. به قول شهیدمطهری رویکرد تساوی‌گرایانه دارند نه تشابه‌گرایانه. معتقد هستند که یک ویژگی‌های متفاوتی هست که مورد قبول هم هست. مثلا زن‌ها در طول اسلام ظلم دیده‌اند و باید با رویکرد عاطفی جداگانه‌ای برخورد شوند و یا به لحاظ فیزیکی نمی‌شود توقعی شبیه مردان از آنها داشت. در منشور مجلس هم تمام این مسائل موردتوجه قرار گرفته است و ما باید و حاضریم با این عده از فمنیست‌های رادیکال بحث کنیم.
۳. اصولا تنوع‌طلبی در دختران پررنگ است. به نظر شما اگر پوشش در ایران از حالت رسمی چادر و مانتو خارج بود، مثلا مثل خیلی از کشورهای مسلمان دیگر، بلوز، کت و شلوار، کت و دامنبود، درهمین حد سرباز زدن به وجود می‌آمد؟
ما در مجلس طرحی به نام ساماندهی مد و لباس متناسب با ایده‌های فرهنگی ایرانی و طبق نیاز نسل‌های مختلف مطرح کردیم تا پاسخگوی همین نیاز باشیم؛ اما وقتی عده‌ای می‌آیند و هرگونه خلاقیت و نوآوری را زیرسوال می‌برند و می‌خواهند به اجبار تحمیل کنند، نتیجه‌اش در بلندمدت، بی‌بندوباری و واکنش می‌شود. متأسفانه با مسئلهٔ پیچیدهٔ حجاب، پیچیده برخورد نمی‌کنند. اگر به لحاظ فرهنگی به طرح مد و لباس نگاه می‌شد، هم باعث تقویت اشتغال و رشته‌های مختلف دانشگاه‌های کشور می‌شد و هم این خلأ برطرف می‌شد.
من در حال حاضر خبر ندارم که این طرح در ارشاد به چه حال و روزی افتاده است ولی متأسفانه ما هنوز کار فرهنگی را نشناخته‌ایم. بایستی در ابتدا بسترسازی کرد تا امروز وضع حجاب ما ناشایست و غیرقابل قبول تلقی نشود.
۴. به نظر شما تبلیغات سوء کشورهای غربی در مقابله با حجاب تأثیر منفی دارد؟
منکر این تأثیرات نمی‌توانم باشم ولی باید دید چرا تأثیر می‌گذارند. آنها تلاش می‌کنند که اثربخش باشند اما روی چه کسانی اثر می‌گذارند؟ چرا ما نمی‌توانیم کارهایی بکنیم که به همین اندازه جذاب و موثر باشد؟ آیا جوان را مشارکت دادیم؟ آیا بازتولید کردیم؟ متأسفانه جامعه‌ای که به شدت سیاست‌زده می‌شود، اینها می‌تواند واکنش همین سیاست‌زدگی‌ها باشد. من متأسفم که با مسائل به صورت کلیشه‌ای برخورد می‌شود. حالا می‌گوییم چرا ماهواره روی جوان‌ها اثر می‌گذارد. راه حل این مشکلات این است که باید در سطح کلان بررسی شوند. ما چه فهمی از انقلاب و جوانان داریم؟ راه‌کردهای ما میزان اثربخشی رسانه‌های غربی را دوچندان کرده است.
۵. اگر بخواهیم نگاه کلی‌ای به راه‌کردهای پیشنهادی شما داشته باشیم، به چه موضوعاتی اشاره می‌کنید؟
من از زمانی که رییس کمیسیون فرهنگی مجلس بودم، خیلی طرح‌ها پیش بردم که با هم مرتبط بودند اما به دلیل خودشیفتگی‌ها و سیاست‌زدگی‌هایی که موجود است این طرح‌ها به نتیجه‌ای نرسید. و الان نه اطلاعی از این راه‌کردها دارند و نه علاقه‌ای به مطرح شدنش. ولی اگر زمانی رسید که احساس کنم قرار است کارهای ریشه‌ای انجام شود حتما پیشنهادات را ارائه خواهم کرد.