بانوان خاندان علی و رنج­‌هایشان

[ms 0]

شاید در طول تاریخ، کم‌تر زنانی پیدا شوند که این‌چنین در راه برپایی حکومتی دینی، حاضر به تحمل رنج و مشقت شوند و تمام دار و ندار و حتی فرزندانشان را که عزیزترین سرمایه­‌هایشان هستند نیز، در این راه فدا کنند؛ ولی همسران علی بدون هیچ چشم‌داشتی در تحمل سختی­‌ها شریک امام بودند و از او حمایت کردند.

فاطمه­‌ی زهرا (س)، دختر پیامبر (ص) در طول عمر کوتاه خود دردهای بسیاری را متحمل شد و پشتیبان بی‌چون‌وچرای علی در سال­‌های سخت زندگی‌اش بود؛ سالیانی که علی (ع)، یا به واسطه­‌ی دفاع از اسلام و پیامبر خدا همواره در جنگ با معاندان و منافقان بود و فاطمه به­‌تنهایی از فرزندان خود مراقبت می­‌کرد و به دیگر وظایفش می­‌رسید و یا روز­های سخت پس از پیامبر که بعضی از صحابه حق علی را از خلافت و حکومت خوردند و سهم علی، تنها سکوت بود. فاطمه‌ی زهرا (س) با حضورش در کنار علی تحمل این سکوت سنگین را برای او راحت می­‌کرد. در پناه چنین پدر و مادری، بدون شک فرزندانی رشد می­‌یافتند که قدرت تشخیص صلح و طغیان در برابر حکومت را به‌خوبی آموخته بودند.

پس از شهادت فاطمه (س) که ضربه­‌ی سنگینی را بر علی وارد کرده بود، مولا به برادر خود سپردند تا زنی برای ایشان انتخاب کنند که از قبیله­‌ای شجاع و دلاور باشد. (۱) بدین ترتیب، یکی از دختران قبیله­‌ی بنی­‌کلاب انتخاب شد که در میان قبائل اعراب، در شجاعت مانندی نداشت. وی نامش «فاطمه» بود. نقل است پس از چندی از حضورش در خانه­‌ی امیرالمؤمنین، درخواست کرد که او را «ام­‌البنین» صدا بزنند تا حسن و حسین با شنیدن نام مادرشان ناراحت نشوند و رنج بی­‌مادری، آنان را غمگین نسازد.

به گفته­‌ی تاریخ، ام‌البنین زنی عالمه، پرهیزگار و بافضیلت بود و حاصل ازدواج پربرکت او با علی (ع)، چهار پسر رشید و دلاور به نام­‌های عباس، عثمان، جعفر و عبدالله بود که هر چهار فرزند او نیز، در رکاب سیدالشهداء با فداکاری­‌های بسیاری شهید شدند. ام­‌البنین مانند مادری دلسوز فرزندان فاطمه (س) را نگهداری می­‌کرد و حتی آنان را بیش از پسران خود گرامی می­‌داشت.

عده‌ای از مورخان معتقدند ام­‌البنین در زمان حوادث عاشورا زنده بود و بیش‌تر از پسرانش، بر حسین (ع) گریست. (۲) ولی برخی دیگر معتقدند ام­‌البنین در این واقعه اصلا زنده نبوده و هیچ سند موثقی بر حیات او در روز عاشورا نیست. (۳)

همسر دیگر حضرت علی (ع) که نقش ارزنده­‌ای در تاریخ اسلام ایفا کرده­، «اسماء بنت عمیس نخعی» بود. اسماء قبل از ورود مسلمانان به دار ارقم ایمان آورد و با رسول خدا (ص) بیعت کرد و در سال پنجم بعثت به همراه شوهرش، جعفربن­‌ابی­‌طالب به حبشه هجرت کرد. وی به همراه جعفر و دیگران مهاجران حبشه، در سال هفتم هجرت به مدینه بازگشت. محمد، عون و عبداللّه فرزندان اسماء و جعفر هستند.

وی پس از شهادت جعفربن‌ابی‌طالب، با ابوبکر ازدواج کرد و محمدبن­‌ابی­‌بکر را به­‌دنیا آورد. نقل است محمد نجابت را از مادرش به ارث برده بود. در نبرد جمل و صفین همراه علی (ع) بود و سپس به فرمان ایشان حاکم مصر شد. اسماء یکی از افراد حاضر در غدیر خم و شاهد نزول آیه­‌ی ولایت بود.

در روایت است اسماء فدک را برای فاطمه­ (س) گواهی کرد، ولی عمر گواهی وی را نپذیرفت. (۴) وی پس از ابوبکر با امام علی (ع) ازدواج کرد و عون و یحیی را به‌دنیا آورد، که عون نیز در کربلا به‌شهادت رسید. اسماء از جمله‌ی اندک شرکت­‌کنندگان در دفن شبانه­‌ی فاطمه‌ی زهرا (س) بود.

از دختران آن حضرت، بیش‌ترین رنج‌ها و دردها را زینب متحمل شد. در زمان شهادت مادرش، پنج یا شش‌ساله بود. در طول ۲۵ سال ناظر بر خانه­‌نشینی و اهانت­‌های بسیار به پدرش بود. پدر را در ۳۵سالگی از دست داد. شاهد شهادت هر دو برادرش بود و در واقعه­‌ی بزرگ عاشورا پس از شهادت مردان میدان، به اسارت یزیدیان درآمد. با آن‌که نزدیک به شصت‌ویک سال از عمرش می­‌گذشت، دلاورانه از زنان و بچه­‌های خاندانش مراقبت کرد و با سخنانش در مجلس یزید پایه­‌های ظلم و ستم را به‌لرزه درآورد. به دلیل تحمل این رنج‌ها وی را «ام‌المصائب» نامیدند. ام­‌کلثوم نیز در حادثه­‌ی کربلا حضور داشت و با سخنان کوبنده­‌ی خود پس از اسارت و در کوفه، یزید و یزیدیان را رسوا ساخت و مردم کوفه را بیدار ساخت.

عروسان این خاندان نیز فرزندانی را به­‌دنیا آورده و پرورش دادند که در راه اسلام از نثار جان خود ابایی نداشتند. «شهربانو»، همسر امام حسین (ع) و مادر امام سجاد (ع) بود که بنا بر روایاتی، پس از ولادت حضرت سجاد (ع) از دنیا رفت. (۵) «لیلا»، مادر علی اکبر بود که فرزندش در کربلا به‌شهادت رسید و رنج‌کشیده­‌ترین آن‌ها، «رباب» دختر امریء‌القیس­‌بن‌عدی، همسر امام حسین (ع) بود که همراه با دو فرزندش، علی­‌اصغر و سکینه در کربلا حضور داشت. علی­‌اصغر که خردسالی بیش نبود، در صحنه­‌ی نبرد به‌شهادت رسید. او و سکینه نیز همراه با دیگر زنان به اسارت درآمدند. وی یک­ سال پس از بازگشت به مدینه، از فرط گریه و اندوه بر شهادت حسین (ع) جان داد. (۶)

بدون شک، تربیت این مادران و ملاحظه­‌ی تحمل رنج آنان در دفاع از اسلام، در ولایت‌پذیری و پیروی از حق و حقیقت فرزندانشان، نقش بسیاری داشت. به گونه­‌ای که بیان شد، این زنان تقریبا بیش‌تر فرزندانشان را در راه اسلام فدا کرده­‌اند و لحظه­‌ای از اسلام راستین جدا نشدند.

——————————————————————

منبع:

۱- محمدحسن ممقانی، تنقیح المقال، ج ۲، ص ۱۲۸؛
۲- همان، ص ۱۲۸؛
۳- عبدالحسین مقرّم، مقتل الحسین، ص ۳۳۶؛
۴- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۹، ص ۱۹۷؛
۵- قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، مؤسسه‌ی امام مهدی (عج)، قم، ج ۲، ص ۷۵۰؛
۶- عزّالدین ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۴، ص ۸۸.