یکی از مسائلی که از دیرباز در میان مسلمانان مطرح بوده و گاه چالشی فکری و اجتماعی محسوب میشده، مسئله حضور زنان در عرصههای اجتماعی است . برخی مانع حضور زنان در عرصههای اجتماعی میشدند و بعضی دیگر آن را تجویز میکردند و در این مورد برای زنان نیز شانی مساوی با مردان در نظر میگرفتند .
در این مقاله کوشش شده است به صورت مختصر مسئله حضور زنان در اجتماع با توجه به دیدگاههای غربی و اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.
اشتغال از ابتدای زندگی بشر مورد توجه بوده است و یکی از مهمترین معیارهایی که جهان غرب برای تعیین جایگاه زن در اجتماع پذیرفته، میزان مشارکت زنان در زندگی اقتصادی و اشتغال آنان است. از سوی دیگر، یکی از مهمترین نقشهای زن، نقشی است که در خانواده ایفا میکند. تردیدی نیست که خانواده یکی از ارکان جامعه و محور اساسی رشد و اعتلای انسان به شمار میرود. این نقش از منظر جهان غرب و غرب باوران بسیار کمرنگ و بی اهمیت بوده، و در برخی موارد، یکی از مشکلات فرا روی زنان قلمداد شده است.
اشتغال زنان در غرب
یکی از موضوعاتی که در حوزه حقوق زنان مطرح است، اشتغال زنان است. غرب با نادیده گرفتن تفاوتهای تکوینی و طبیعی زن و مرد، برابری حق اشتغال زنان و مردان را مطرح میکند. حال آن که دولتهای غربی، خود در عمل با مشکلات و موانع زیادی در خصوص برابری حق اشتغال زنان و مردان روبه رو هستند، و تبعیض در این مورد کاملاً در جوامع غربی مشهود است.
در این جا به ذکر برخی از آنها میپردازم:
«…در مجلس سنای آمریکا، برای مثال، تمام کرسیها در اختیار مردان است. بیشتر صاحبان صنایع و اهل داد و ستد نیز مرد هستند. سرانجام مطالعه دیگری درباره رهبران نظامی آمریکا نشان میدهد که تمامشان از جنس مذکرند….
در جامعه شوروی، تسلط مردان از هر لحاظ چشمگیرتر است. علت این امر قدرت عظیمی است که رهبران این جوامع در اختیار دارند، و به این جهت، تمامی منصبها را در قبضه خود قرار میدهند. در تمام سالهای عمر اتحاد جماهیر شوروی، تنها یک زن به عضویت دفتر سیاسی حزب کمونیست درآمده است. حتی در کمیته مرکزی حزب کمونیست که بازتر است، زنان فقط ۳% اعضا را تشکیل میدادند. چنان که یکی از کارشناسان امر گفته است: موقعیت زنان در شوروی در اصل چندان تفاوتی با موقعیت زنان در جامعه سرمایهداری ندارد.
تقریباً در تمام جامعههای صنعتی که آمارهای لازم را انتشار دادهاند، درآمد زنان به میزان قابل ملاحظهای کمتر از درآمد مردان است.» (۱)
از منظر غرب، اشتغال خود موضوعیت دارد و سرشت و طبیعت تکوینی زنان نادیده گرفته میشود. از این رو، در بسیاری از مواقع، به جای این که اشتغال زنان در خدمت نهاد خانواده قرار گیرد، به تعارض و تقابل با آن میپردازد و در بسیاری از موارد، موجب زوال نهاد مقدس خانواده میشود.
دیدگاه اسلام در خصوص اشتغال زنان
در شاکله حقوق انسان در اسلام، مسألهای تحت عنوان «حقوق جنسیّتی زن» مطرح شده است، که در تمامی قوانین اقتصادی، جزایی، عبادی، سیاسی و اجتماعی، به منظور حفظ توازن اجتماعی و اجرای عدالت، جاری است و امتیازات و تسهیلات اشتغال زنان، الهام گرفته از قانون الهی است.(۲) در برنامهریزی عدالت اجتماعی، به هیچ صنفی (اعم از زن و مرد) نباید ظلم و تبعیض وارد شود. اگر نگرش به زن، نگرشی خاص باشد و باعث شود که زن از جایگاه اصلی انسانی خود خارج شود، به تبع آن، مرد هم نمیتواند در جایگاه انسانی خود قرار گیرد.
یکی از نقشهای مهم زن، نقش همسری و دیگری نقش مادری است. در نگرش اسلام، همیشه «انسان» و هدایت او مدنظر بوده، بدون این که زن یا مرد به تنهایی لحاظ شده باشد. از این رو، در طرح مباحث جدید مربوط به زنان، نباید منفعلانه برخورد کرد، بلکه باید با استفاده از مبانی متقن اسلامی، سعی کنیم به حل معضلات و مشکلات بپردازیم.
از دیدگاه اسلام، تفاوتهای زن و مرد «تناسب» است، نه نقص و کمال. قانون خلقت خواسته است با این تفاوتها تناسب بیشتری میان زن و مرد که قطعاً برای زندگی مشترک ساخته شدهاند (و مجرد زیستن، انحراف از قانون خلقت است)، به وجود آورد.(۳)
زن در اسلام مجبور نیست برای خود یا خانوادهاش کار کند و نفقه دادن از ناحیه مرد به زن واجب شرعی است. زن مکلّف به اشتغال نیست، مگر این که احتیاج به شغل داشته یا اشتغال برای او ضرورت یافته باشد و یا به سبب اَمری که وجوب کفایی اشتغال را برای زنان در بردارد و باید نیازهای جامعه با اشتغال برطرف شود.(۴)
قرآن کریم، برای زنان همانند مردان، حق کسب و فعالیت اقتصادی قائل است: «برای مردان از آن چه کسب کردهاند، بهرهای است و برای زنان (نیز) از آن چه کسب کردهاند، بهرهای است.»(۵)
اشتغال زنان در عصر پیامبر(ص) به شکلی گسترده به چشم میخورد و در تمامی شغلهای رایج آن زمان، زنان حضور داشتند. زنان در این دوره به مشاغلی از قبیل پزشکی، تجارت و صنایع دستی اشتغال داشتند.(۶)
در تفکر اسلامی، حفظ و گسترش نهاد خانواده بر پایه ویژگیهای فطری و طبیعی زن و مرد، اولویت و اهمیت خاصی دارد و در کنار آن، بر امکان اشتغال و استقلال مالی زنان تأکید شده است. اسلام اشتغال را برای زن هدف نمیداند، بلکه آن را در خدمت خانواده و رفاه و آسایش آن میپذیرد و اشتغال را به عنوان یکی از راههای افزایش قابلیت و شکوفایی استعداد زنان و در جهت تعالی و کمال آنان میپذیرد.
منابع:
۱ گرهارد لنسکی، همان، ص ۴۵۸.
۲ بهزادپور، سیمین دخت؛ زن در توسعه مفاهیم اسلامی، ص ۱۶۱.
۳ مطهری، مرتضی؛ نظام حقوق زن در اسلام، ص ۱۶۹ و ۱۷۰.
۴ ابوفارس، محمد عبدالقادر؛ حقوق المرأة، ص ۲۶ و ۲۷.
۵ نساء / ۳۳.
۶ مهریزی، مهدی؛ «امام خمینی و گستره آزادی زنان»، ماهنامه پیام زن، مهرماه ۱۳۷۸، ص ۵۸.