ایران – افروز عیوض‌خانی: پس از انقلاب اسلامی سینما در ایران با رشد کیفی خود عرصه‌های داخلی و خارجی را درنوردید و به عنوان یکی از کشورهای صاحب سینما شناخته شد.بدون شک حضور زنان در سینمای ایران را در این رشد و ارتقای نسبی نمی‌توان نادیده گرفت چرا که زنان هنرمند دوشادوش مردان به بالندگی سینمای وطنی ما کمک کردند و نقش خود را از حاشیه به متن کشاندند. نگاهی به کارنامه و آثار سینمایی در سالهای قبل از انقلاب نشان می‌دهد که نقش زنان محدود به بازیگری می‌شد و این حضور هر از چندگاه به عنوان کارگردان هم دیده شد، اما آنقدر چشمگیر نبود که به جریانی مؤثر بدل شود.در سالهای پس از انقلاب سینماگران زن به عنوان چهره‌پرداز، منشی صحنه، کارگردان، نویسنده فیلمنامه و به تدریج طراح صحنه، تدوینگر و حتی تهیه کننده در سینما دیده شده‌اند.با این رویکرد، در این گزارش کوتاه نگاهی داریم به حضور زنان در بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر.
● زنان کارگردان
نگاهی به جدول آثار سه بخش مسابقه، آثار اول و دوم و خارج از مسابقه – که مجموعاً ۶۰ اثر را شامل می‌شود – نشان می‌دهد که از این میان چهار کارگردان زن آثار خود را به جشنواره ارائه داده‌اند. تهمینه میلانی به عنوان سازنده فیلم «تسویه حساب» و پوران درخشنده در جایگاه کارگردان «خواب‌های دنباله‌دار» از مشهورترین فیلمسازان زن سینمای ایران هستند که سالهاست در این عرصه فعالیت دارند.همچنین نادره ترکمانی با «خاله سوسکه» و شبنم عرفی نژاد با «پشت در خبری نیست» که دو فیلم اول در بخش مسابقه سینمای ایران و دو فیلم بعدی در بخش مسابقه آثار اول و دوم به نمایش درمی‌آیند. این رقم در حدود ۷ درصد آثار جشنواره را شامل می‌شود که رقم قابل توجهی است.
● در عرصه فیلمنامه نویسان
در بخش فیلمنامه نویسی تعداد آثار به عدد ۷ می‌رسد و گرچه دو تن از آن ۴ کارگردان زن، فیلمنامه آثار خود را ننوشته‌اند اما ۵ فیلمساز از متن‌های زنان بهره برده اند. جدا از تهمینه میلانی و نادره ترکمانی که خود فیلمنامه اثرشان را نگاشته‌اند، زهرا شاه‌حاتمی فیلمنامه «پرواز مرغابی‌ها» را با همکاری علی شاه حاتمی، وحیده محمدی فر فیلمنامه «طهران، تهران» و پریچهر سهیلی فیلمنامه «باغ قرمز» را به رشته تحریر درآورده اند. همچنین فیلمنامه «خاطره» را هستی طریقت، «نخودی» را فرشته طائرپور (با همکاری جلال فاطمی) و «خاله سوسکه» را نادره ترکمانی (با همکاری خسرو صالحی) نوشته‌اند.
● پرکاری در اتاق تدوین
عرصه تدوین یکی از علاقه‌مندی‌های بانوان در سینماست. شاید به همین دلیل باشد که هفت تدوینگر زن را در میان این ۶۰ فیلم می‌توان مشاهده کرد که مجموعاً ۱۵ فیلم یعنی ۲۵ درصد آثار را مونتاژ کرده‌اند.
در این میان هایده صفی‌یاری و نازنین مفخم هر یک با تدوین ۴ فیلم، سپیده عبدالوهاب و مستانه مهاجر هر یک با دو فیلم پرکارتر از دیگران بوده‌اند. همچنین شهرزاد پویا، سمیه نصیری‌ها و شبنم عرفی‌نژاد هم هر کدام یک فیلم را تدوین کرده‌اند.
● چهره‌پردازی، پرکارترین عرصه
جدا از آنکه در هر فیلمی چهره‌پردازان زن همکاری مناسبی با سازندگان آثار داشته‌اند، اما از میان ۶۰ فیلم موجود در جشنواره ۱۸ فیلم با طراحی چهره‌پردازی هنرمندان زن به سرانجام رسیده‌اند و این رقم نشان از بیشترین علاقه‌مندی زنان به طراحی گریم در سینماست. سودابه خسروی با ۴ فیلم پرکارتر از دیگران بوده و الهام صالحی، مهری شیرازی و مهین نویدی هر یک با ۳ فیلم و فریور معیری، شادی آفرین، عاطفه رضوی، اعظم بیات و سالومه اسکندری هر کدام با یک فیلم در جشنواره امسال حضور دارند.
● طراحی صحنه و لباس، حضور چشمگیر
در بخش طراحی صحنه و لباس هم زنان سینمای ایران حضور چشمگیری دارند. با نگاهی به جدول اسامی طراحان صحنه و لباس مجموعاً ۱۲ فیلم از هنرمندی زنان بهره برده‌اند. در میان این ۱۲ هنرمند آتوسا قلمفرسایی با ۳ فیلم و لیلا نقدپری با ۲ فیلم پرکارتر از دیگر زنان بوده‌اند و مرجان گلزار، شیوا رشیدیان، ملودی اسماعیلی، فهیمه ساعی، مهسا عظیمی، آذر شبانی‌نژاد و ژیلا مهرجویی هم هر کدام در یک فیلم همکاری کرده‌اند.
● زنان تهیه‌کننده
در فهرست تهیه‌کنندگان هم می‌توان به نام پوران درخشنده به عنوان تهیه‌کننده فیلم خود یعنی «خواب‌های طلایی» و فرشته طائرپور تهیه‌کننده فیلم نخودی اشاره کرد.
● در سایر بخش‌ها
البته خیلی عجیب نیست که زنان در عرصه‌هایی مثل فیلمبرداری، آهنگسازی، صدابرداری یا صداگذاری دیده نمی‌شوند یا مثل تخصص صداگذاری تنها یک نفر (فهیمه شجاعی کیمیا و خاک) را می‌بینیم، در عوض در حوزه بازیگری مثل همیشه شاهد حضور زنان در مقابل دوربین هستیم.