جایزه اسکار ، دعوای خانوادگی یا سیاسی؟
حرف و حدیث درباره فیلم the hurt locker برنده جایزه اسکار خیلی زیاد است. بسیاری از منتقدین و علاقمندان به سینما که انتظار داشتند برنده اسکار فیلمی پر طمطراق و پر زرق و برق و سرشار از جلوه های ویژه (مثلا آواتار) باشد، با اعلام نتایج داوران شوکه شدند. حواشی این انتخاب آنقدر زیاد بود که بعضیها این مساله را به حالگیری هالیوود از جیمز کامرون ربط دادند، بعضیها هم پای مسائل خانوادگی را وسط کشیدند و به روابط زناشویی سابق کامرون و کاترین بیگلو اشاره کردند. فکر میکنم همه این آدرسهای غلط، به خاطر این است که ما اصلا به دنبال رد پای سیاست در این انتخاب نباشیم!
واقعیت این است که the hurt locker، فیلمی است برای توجیه اشغال عراق از سوی آمریکا. فیلمی در دفاع از مظلومیت سربازان آمریکایی که هر لحظه ممکن است مورد حمله تروریستهای عراقی قرار بگیرند. البته در این فیلم حرفی از اشغال عراق توسط آمریکا به میان نمیآید. چنین مسالهای آنقدر مهم نیست که سوژه فیلم باشد! بحث فیلم فقط درباره جان ارزشمند سربازان آمریکایی است که در راه دفاع از آزادی و دموکراسی به خطر میافتد. بیننده بعد از تماشای این فیلم باید نگران جان سربازان آمریکایی باشد که هر روز زیر نگاههای ترسناک و همراه با کینه مردم عراق مشغول انجام وظیفه هستند، اما خسته نمیشوند.
من با دیدن این فیلم، یاد فیلم سینمایی redacted افتادم که اتفاقا آن هم درباره حضور آمریکا در عراق بود اما متفاوت با فیلم فعلی.Reducted که در ایران به نامهایی چون «ویرایش شده» و «غیر قابل انتشار» معروف شده است، داستانی را روایت میکند درباره چند سرباز آمریکایی که خودشان هم دقیقا نمیدانند چرا به عراق آمدهاند؟ سربازانی که هر روز عادت دارند دختران دانش آموز را در پستهای ایست و بازرسی معطل کنند و بازرسی بدنی کنند! و یا مراقب خودروهای عراقی باشند و اگر به کسی بدگمان شدند، به سویش شلیک کنند و اگر در این میان، بیگناهی هم اشتباها به خاک و خون کشیده شد، اشکالی ندارد چرا که همه این ماجراها، در راستای انجام وظیفه آنهاست!
Reducted حتی به همین هم بسنده نمیکند و برای نشان دادن عمق جنایات و وحشیگری ارتش آمریکا در عراق، صحنه هایی را دقیقا بر اساس تصاویر واقعی شبکههای خبری بازسازی میکند. (مثل حمله وحشیانه به خانههای مردم و شکستن در و پنجره و وارد شدن به خانهها) فیلم در ادامه به مساله مهمتری اشاره میکند. سربازان مورد نظر یک شب به خانه یک عراقی میروند و مرد خانواده را به دلایل واهی و به بهانه پیدا کردن سلاحهای شیمیایی دستگیر میکنند، چند شب بعد مجددا به آن خانه میروند (لابد برای پیدا کردن بقیه سلاحهای کشتار جمعی!) به دخترش تجاوز میکنند و او را میکشند. فیلم، تا پایان حول همین محور میچرخد و سرانجام با نمایش تصاویر تعدادی از قربانیان جنگ عراق، به پایان میرسد.
Reducted با ساختاری مستندگونه تا حدود زیادی توانسته است زندگی روزانه و واقعی سربازان آمریکایی را در عراق به تصویر بکشد و البته سوالاتی را نیز مطرح کند. سوالاتی از قبیل اینکه علت حضور آمریکا در عراق چیست؟ سلاح هایکشتار جمعی کجا هستند؟ تروریستها کجا هستند؟ چرا سربازان آمریکایی اجازه دارند به هر جنایتی دست بزنند؟ و … البته این فیلم در آمریکا دچار سانسور و ویرایش شد!
البته فیلمreducted در ایران با مخالفتهایی روبه رو شد. برخی از منتقدان آنرا در راستای سیاستهای آمریکا دانستند و یا دعوای زرگری و سیاسی بین جمهوری خواهان و دموکراتها تلقی کردند. من کاری به این ادعاها ندارم. حرف من این است که حتی اگر reducted دعوای بین جمهوری خواهان و دموکرات ها باشد، اما درباره جنگ عراق، واقعیت را نشان داده. واقعیتی که هر روز و هرشب شبکههای مختلف خبری مشابه آنرا نشان میدهند. این فیلم لااقل در جنگ بین آمریکا و مردم عراق، بی طرف نمانده و طرف دولت آمریکا را نگرفته. بلکه در آن ما با یک کشور اشغال شده و یک ملت جنگزده روبه رو هستیم که در شهر و در خانه خودشان هم در امان نیستند و مورد اهانت و تجاوز آمریکاییها قرار میگیرند. این فیلم همچنین مساله پیدا کردن سلاحهای شیمیایی و میکروبی را هم به هجو میگیرد.
اما در the hurt locker داستان فرق میکند. ما با فیلمی روبرو هستیم که دیگر از تجاوز آمریکا صحبت نمیکند. اینجا کسی از خودش نمیپرسد که علت حضور ارتش آمریکا در عراق چیست؟ چرا که لحن فیلم به گونهای است که انگار سربازان آمریکایی در کشور خودشان قدم میزنند و این عراقیها هستند که آمریکا را اشغال کرده و مخل امنیت مردم آمریکا هستند! آنجا دوربین اشک صورت و چهرههای پر از رنج و وحشت عراقیها را نشان میدهد، اینجا دوربین مدام چشمهای توطئهگر و چهرههای پر از کینه مردم عراق را نشان میدهد که به دنبال از بین بردن سربازان آمریکایی هستند.
نمیخواهم بگویم که the hurt locker پاسخی است به فیلم reducted. چون این دو فیلم، هم از لحاظ تکنیکی و هم ساختاری با هم تفاوت دارند و در یک اندازه نیستند، اما به هر حال نشانههایی از پاسخ هم در آن وجود دارد. مثلا هنرپیشهای که در فیلم reducted (سهیل الدباغ) بود شاید، توسط آمریکاییها به بهانه واهی بازداشت میشود و به خانهاش حمله و به دخترش تجاوز میشود، اینجا یعنی در the hurt locker (شاید برحسب تصادف!) به بدنش کمربند انفجاری بسته شده، آن هم توسط خود عراقیها! و بعد به میان سربازان آمریکایی میآید و سربازان آمریکایی هم تا آخرین لحظه برای نجات جان او تلاش میکنند!
اینجا برعکس فیلم قبلی که بچههای عراقی مورد اهانت آمریکاییها قرار میگرفتند، خود عراقیها کودکانشان را شکنجه و شکمهایشان را پاره میکنند و در بدنشان بمب کار میگذارند! در عوض سرباز آمریکایی آنقدر دلرحم و طرفدار حقوق بشر است که بیشتر از عراقیها نگران وضع کودکان عراقی است، با بچه های عراقی فوتبال بازی میکند و جانش را برای آزادی آنها به خطر میاندازد و در پایان فیلم هم حاضر نمیشود در آمریکا و کنار خانوادهاش در رفاه و آسایش زندگی کند، به عراق برمیگردد تا جان مردم عراق و کودکان عراقی را نجات دهد! انصافا جایزه اسکار نباید به چنین فیلمی تعلق بگیرد؟
ایول حقا راست گفتی.