[ms 0]
فناوری‌های نوین ارتباطی گرچه برای گروه‌های مختلف انسان‌ها، فرصت‌های تازه‌ای را خلق کرده‌اند اما شاید بتوان گفت ارمغانی که این فناوری‌ها و در رأس آنها اینترنت برای زنان داشته است، بسیار ارزشمند بوده. زنان به‌ویژه آنانی‌که در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند، به دلیل شرایط حاکم بر جامعه و سنت‌های مرسوم اغلب پنجره‌های محدودی برای برقراری ارتباط با دیگران را دارند. اینترنت و فضای مجازی پنجره‌های فراوانی برای زنان به ارمغان آورده است. پنجره‌هایی رو به منظره‌های گوناگون.
اکنون زن ایرانی در آشپزخانه خود می‌تواند یکی از پنجره‌های فضای مجازی را به یک سایت آموزش پخت نوعی کیک باز کند، یا می‌تواند پنجره دیگرش را به روی یک سایت گروهی باز کند و در تجربیات دوران بارداری و بچه‌داری زنان دیگر سهیم شود. و یا بی آن‌که از خانه خارج شود، پنجره‌ای به روی دوستی ساکن کشوری دوردست باز کند و دغدغه‌ها و علاقه‌هایش را با او به اشتراک بگذارد.
پیدایی ارتباطات مبتنی بر کامپیوتر نیز همانند ظهور و فراگیری رسانه‌های ارتباطی گذشته بحث‌ها و تحقیقات متعددی را بر سر آثار فردی و اجتماعی، آثار کوتاه‌مدت و بلندمدت، عمقی یا سطحی برای نشان‌دادن آثار مثبت و منفی آن به راه انداخته است.
گسترش اینترنت خود به خلق محیط‌های جدیدی منجر گردیده که نیازمند ایجاد نظریه‌های روانشناسی، شناختی و ارتباطی جدید است.
اینترنت به‌عنوان یک محیط جدید و فراگیر شکل‌گیری ارتباطات به سرعت در حال رشد و گسترش است، به‌طوری که هیچ پدیده دیگری در طول سالهای اخیر در ایران به اندازه اینترنت رشد نداشته است. تعداد سایت‌ها و وبلاگ‌ها بر روی این شبکه جهانی هرلحظه بیشتر می‌شود و کاربران زن ایرانی پا به پای دیگر کاربران به استفاده از آنها علاقه نشان می‌دهند، این موارد از مهم‌ترین دلایل احساس نیاز برای بررسی جامعه‌شناسانه پدیده اینترنت می‌باشد.
رشد فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات از یک سو موجب تسهیل ارتباطات، از میان برداشتن موانع جغرافیایی و دسترسی به اطلاعات شده و از دیگر سو زمینه‌های بروز آسیب‌ها و مسائلی را در این زمینه فراهم کرده است.
آسیب‌هایی که عدم اطلاعات کافی در رابطه با آن وجود دارد. با وجود این مسائل به نظر می‌رسد که زنان باید از آسیب‌هایی که استفاده از اینترنت، آنها را در معرض مخاطره قرار می‌دهد آگاه باشند تا با ناآگاهی گرفتار مصائب نشوند. نیاز به آموزش و فرهنگ‌سازی چه برای زنان، چه برای سایر افراد جامعه در مورد نحوه‌ی صحیح استفاده از اینترنت لازم است.
زنان با آگاهی از مسائل جانبی، ناامنی‌ها، جرائم اینترنتی و با در اختیار داشتن اطلاعات مکفی راجع به فناوری اطلاعات و ارتباطات، می‌توانند بیشتر خود را منعطف به ظرفیت‌های مثبت آن نمایند، استفاده‌ی کاملا مطلوب و مناسبی از اینترنت داشته باشند و آسیب‌های آن را به حداقل ممکن برسانند.
یادداشتی که اکنون در حال خواندن آن هستید شکل خودمانی و ساده شده‌ی یک پژوهش دانشگاهی با عنوان «چالش‌های موجود در فضای مجازی برای زنان ایرانی» است. در این پژوهش صد نفر از زنان فعال در فضای مجازی که در جشنواره وبلاگ‌نویسان زن پرشین‌بلاگ بیشترین تعداد رأی را از یک تا صد آورده بودند انتخاب شدند و سپس مورد مصاحبه قرار گرفتند. نظرات این گروه گرچه نمی‌تواند به تمام زنانی که در این فضا به فعالیت مشغولند تعمیم داده شود اما در جای خود قابل تأمل است.
از بین سؤالاتی که از این گروه پرسیده شد، چهار سوال زیر را انتخاب کردیم:
– آیا برای زنان در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی وجود دارد؟
– آیا خطر تهدید حریم خصوصی زنان در ارتباط‌های مجازی وجود دارد؟
– آیا در فضای مجازی نگرش جنسیتی به زنان وجود ندارد؟
– آیا ممکن است ارتباط‌های مجازی، روابط خانوادگی زنان را در معرض آسیب قرار دهند؟
حالا به تحلیل پاسخ‌های داده شده نگاه کنید، البته محاسبات آماری و جدول‌هایی که مستندات این نتایج هستند به خاطر اینکه شمای خواننده خسته نشوی و قید خواندن یادداشت را نزنی در اینجا قید نشده‌اند:
از یافته‌های پژوهش چنین بر می‌آید که اکثریت پاسخگویان با این عبارت که «در فضای مجازی امنیت اجتماعی کافی برای زنان وجود ندارد» موافق هستند همچنین رابطه‌ی معناداری بین وضعیت تأهل زنان و نظر آنها نسبت به احساس امنیت در اینترنت یافت نشد .یعنی متأهل‌های این پژوهش همان‌قدر فضای مجازی را فاقد امنیت می‌دانند که مجردهایش!
پاسخگویان همچنین عقیده دارند در فضای مجازی نیز مانند زندگی اجتماعی نگاه جنسیتی به زنان وجود دارد و زنانی که با هویت واقعی و مشخص کردن جنسیت خود در تعاملات مجازی وارد می‌شوند از طریق مردان در معرض مزاحمت بیشتری قرار می‌گیرند. آنها با این گزینه که «در فضای مجازی نگاه جنسیتی به زنان وجود ندارد» اعلام مخالفت کرده‌اند.
«زنان چه در دنیای واقعی چه در فضای مجازی نیاز به امنیت دارند؛ اما متاسفانه گاهی این نیاز امنیتی در فضای سایبر نادیده گرفته می‌شود. از مصادیق ناامنی، خشونت‌های کلامی و نوشتاری‌ست که از طریق چت و اینترنت به صورت حملات نوشتاری و به کارگیری کلمات رکیک و آزار دهنده علیه زنان و یا حتی تخریب و حمله به سایت زنان جهت اعمال خشونت و ابراز قدرت علیه آنان صورت می‌گیرد.
وجود تصاویر مستهجن و پورنوگرافیک در اینترنت به مردان می‌آموزد که زنان موجوداتی آسیب‌پذیرند و باید مورد سوء استفاده و پرخاشگری، تجاوز جنسی و آزار باشند.
در فضای مجازی به علت نامشخص بودن هویت‌ها و نیز امکان دسترسی به اطلاعات شخصی افراد ممکن است به حریم خصوصی افراد تعدی شود.
اکثریت پاسخگویان این پژوهش نیز معتقدند در این فضا تهدیدهایی برای حریم خصوصی زنان وجود دارد و در صورتی‌که آنان اطلاعات کافی در مورد مسائل امنیتی اینترنت نداشته باشند و در تعامل‌های خود دقت نکنند ممکن است از این منظر مورد آسیب قرار بگیرند.
ظهور شبکه‌ها، بیش و پیش از همه‌ی مراحل توسعه‌ی فناوری اطلاعاتی باعث ایجاد مخاطره‌ها و تهدیدهایی برای حریم خصوصی شده است.
آشکارترین تهدیدها برای حریم خصوصی، قابلیت سوء‌استفاده از اطلاعات شخصی هستند اما وقتی فضای مکانی و فیزیکی زندگی شخصی گشوده می‌شود و رابطه مجازی به سمت واقعی‌شدن پیش می‌رود، حریم خصوصی جسمی هم به خطر می‌افتد. خطر تعقیب‌پذیری همه کنش‌های کاربران شبکه‌های عمومی چیزی است که بیشترین ترس را در میان مردم ایجاد کرده است. سیر رشد چنین سرویس‌هایی در تاریخ نشان می‌دهد که این خطر واقعی می‌شود.
از دیگر نتایج پژوهش مذکور این است که اکثر پاسخگویان اعلام نموده‌اند بخش زیادی از حضورشان در فضای مجازی به ارتباط با دوستان مجازی اختصاص دارد و نیز برای هریک از آنان تجربه‌ی ترجیح رابطه‌های مجازی به ارتباط با خانواده و دوستان رخ داده است.
این می‌تواند زنگ خطری باشد که مسائلی همچون افراط در پرداختن به ارتباطات مجازی، افسردگی و انزوای حاصل از آن و یا تضعیف نهاد خانواده را به دنبال داشته باشد و مشکلاتی برای افراد از این لحاظ به وجود آید، همچنان که اکثر پاسخگویان با گزینه‌ی «تعامل اجتماعی در فضای مجازی ممکن است ارتباط خانوادگی زنان را تضعیف کند»موافق بوده‌اند.
در کنار این، اغلب پاسخگویان از بین محیط‌های متنوع موجود در فضای مجازی،» وبلاگ» را محیطی مناسب‌تر و امن‌تر برای تعامل اجتماعی زنان دانسته‌اند.
همچنین از نتایج پژوهش چنین بر می‌آید که از دیدگاه زنان فعال در فضای مجازی، دسترسی مطلوب به اینترنت برای زنان ایرانی وجود ندارد و همچنین همه اقشار زنان به علت عواملی مانند نبود آموزش همگانی در این خصوص و نیز نبود امکانات سخت افزاری ارزان و در دسترس، امکان حضور در فضای مجازی را ندارند
خلاصه اینکه:
اینترنت و فضای مجازی پنجره‌های فراوانی برای زنان به ارمغان آورده است؛ اما در کنار این فرصت‌ها، از تهدیدها و آسیب‌های تعامل در فضای مجازی برای زنان نیز نباید غافل بود. با توجه به نتایج به دست آمده از پژوهش، جهت توسعه‌ی تعامل اجتماعی زنان در فضای مجازی و بهره گرفتن از فرصت‌های حاصل از این امر با کمترین آسیب‌ها و تهدیدها موارد ذیل پیشنهاد می‌گردد:
– فراهم نمودن امکان حضور اقشار مختلف زنان در فضای مجازی از طریق آموزش همگانی
– فراهم نمودن امکان دسترسی مطلوب زنان به اینترنت
– تولید محتوای مفید فارسی در مورد مسائل مرتبط با زنان در فضای مجازی
– تشکیل کلوپ‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی خانواده محور، به طوری‌که اعضاء یک خانواده (والدین و فرزندان) به صورت گروهی امکان حضور و فعالیت مشترک داشته باشند.
– دادن آموزش‌های لازم جهت حفظ و مراقبت از حریم خصوصی در اینترنت
– آگاه نمودن زنان و دادن آموزش های لازم برای حضور در اینترنت و دچار نشدن به آسیب‌های جانبی مانند اعتیاد اینترنتی، انزوا، افسردگی و….
– گسترش تحقیقات علمی در خصوص روانشناسی اینترنت در کشور
– تدوین قانون‌های لازم و مناسب برای حفظ امنیت زنان در فضای مجازی